Elsa von Freytag-Loringhoven
Rond 2012 las ik het boek 'Dat kan mijn kleine zusje ook' van Will Gompertz. Een van de eerste verhalen ging over een belangrijk moment in de geschiedenis van de moderne kunst aan de hand van het beroemde kunstwerk “Fountain”, het omgekeerde urinoir, van de Franse kunstenaar Marcel Duchamp. Hij gaf een nieuwe definitie van wat kunst is en wat kunst kan zijn. Hij presenteerde een gebruiksvoorwerp als kunstwerk en dit bracht hem veel faam.
Maar dan, in de jaren ‘80, als Duchamp al dood is, komt er een brief boven water waarin Duchamp schrijft dat het urinoir hem gestuurd werd door een vriendin, onder een mannelijk pseudoniem. Het blijkt van de Amerikaans-Duitse dadaïste Elsa von Freytag-Loringhoven. Duchamp heeft het zich toegeigend en is er beroemd mee geworden. Zij was al overleden toen de kwestie speelde en kon er dus niets meer over zeggen.
Dit is bekend in de kunstwereld en men doet er het zwijgen toe. De replica’s van het kunstwerk bevinden zich in de grootste musea ter wereld, waaronder Centre Pompidou in Parijs, Tate Modern in Londen en het San Francisco MoMA. Maar tot op heden zijn de naambordjes in die musea niet gewijzigd.
Duchamp heeft natuurlijk nog veel meer werk gemaakt maar zijn 'Fountain' heeft hem wel heel veel faam gebracht. Hij streek met de eer. Terwijl, Von Freytag heeft het bedacht en dat maakte haar een belangrijke kunstenares van die tijd. Maar wie heeft er van haar gehoord?
Zucht. En de positie van vrouwelijke (en zwarte) kunstenaars is al zo gemarginaliseerd in de geschiedenis van de (moderne) kunst.
Overigens las ik hier al over in 2018 in NRC maar kwam dit verhaal weer bovendrijven nadat ik een workshop volgde van Yoshina Davelaar over zwarte kunstenaars. Zij vertelde dat in het huidige HAVO VWO kunstgeschiedenisboek nog steeds geen zwarte kunstenaars vermeld staan. Terwijl die er ook volop waren, alleen konden die nooit erg doordringen tot de kunstwereld en bepalende musea. En Picasso is beroemd is geworden, onder andere door zijn kubistische schliderijen met veel hoeken en lijnen. Zijn inspiratie kwam volledig van 'maskers uit Afrika' (Afrika is groot), van makers zonder naam. Maar daar over een andere keer meer.